" Kchi Kafrosh is called a Mona Lisa by Kurdish people.
The Story about painting Kchi Kafrosh
Her father started to work and opened a shop for selling ka, and because people not knew her or her name they started to call her Kchi Kafrosh. It was not a year passed when one day while as usual she was taking lunch to her father through the bazaar, a British officer, who was in charge of the area, saw her and batty fell in love with her.
“Who is she, run after her…Hurry! Hurry!” the officer commanded the batman who found all about her and reported it to the officer.
After that day he always stood in the way to see her because she was a household since their mother was dead, and only came out to send food to his father and brother. The officer asked her hand, but her father rejected it since they were Muslims and if he gave her daughter to a Christian, unknown, and foreign person, he would have lost his reputation for ever. So however the officer tried to persuade him he rejected him. Even some said she also did not like to marry the officer, although he promised to marry her from an Islamic principle, and will cover her in gold, and help her father and brother, but they refused him.
Everyone in Koya knew about the one side love of the officer, and the bold rejections of Kchi Kafrosh. Then one day the officer decided to end the issue and prepared a plan. When as accustomed she brought food to her father, a unit of British soldiers surrounded her and abducted her, and the officer taking her fled back to Britain. When a local called her father and told him that he had seen the soldiers kidnapping her, he searched everywhere, visited and claimed every possible place for any news, while the British counsel promised to bring her back, nothing was known about her, till after some years later when a painting of Kchi Kafrosh arrived painted by a British painter. From then Kchi Kafrosh became the legend and a fairytale handed down from one generation to another, and her story shall be told forever. Some said he created a castle for her and as he promised bejeweled her as in the picture, and that she lived her live away from her father and brother.
Notes:
1- The story is a true story
2- Terminology:
· Kch: daughter, kchi: the daughter of
· Kafrosh: straw seller
A Story by Baban.A.A,The writer’s memoir
the image here is the real Kchi Kafrosh, he painting.
سەربوردەی ئەو ئەفسەرە بەریتانییەی كچی كافرۆشی ڕفاند
كانیاو سه‌ڵاح
تابلۆی كچی كافرۆش لە سییەكاندا دەنگۆیەكی گەورەی لە جیهاندا نایەوە، بە شێوەیەك پەرەیسەند كە لە زۆربەی ماڵەكاندا ئەم تابلۆیە هەڵواسرابوو، هەر یەكێكیش كە سەیری تابلۆكەی دەكرد، هەم سەرسام دەبوو بە جوانیی ئەفسوناوی كچەكەو هەم سەرسوڕمان دەبوو بە هونەری گەورەو داهینەرانەی ئەو نیگاركێشە كە توانیویەتی بەو دەست رەنگینیە ئەو جوانیە كەم وێنەیە لە تابلۆكەیدا بەرجەستە بكات . بێگومان هەر یەكێكیش سەیری تابلۆكەی كردبێت، ئەوە دیارە زۆر بە پەرۆشی بیستنی چیرۆكی كچی كافرۆش بووە، كە وای كردووە تابلۆكە ئەو ناودارییە جیهانیە پەیدا بكات و نرخ و بەهایێكی زێتر بە تابلۆكە ببەخشێت ..كە زۆر كەس بە مۆنالیزای ئێراق ناوزەدی بكەن .
بێگومان بە هۆی جوانیی تابلۆكەو ئەو داهێنانە گەورەیەی لە تابلۆكە كراوە . هەر گەلێك كچەكە و چیرۆكی تابلۆكە بۆ خۆی دەگێڕێتەوە، ئەوەتا كورد دەڵێ :
كیژەكەی كافرۆش(خەجیج مەولود شكاك) بەهۆی جوانییەكەی ئەفسەرێكی ئینگلیز ساڵی 1934لە هەولێر دەیڕفێنێ
لەو كاتەدا تەمەنی لە دوانزە ساڵی زێتر نەبوو، لە رێگای گەڕانەوەی بۆ ماڵەوە لە نزیك تەكیەی شێخ عەبدولكەریم لە شاری هەولێر، لە لایەن ئەفسەرێكی باڵای سوپای ئینگلیز كە ئەوكاتە ئێراق لە ژێر فەرمانڕەوایەتی ئەواندا دەبێت، لە دوای چەند جارێك خوازبێنیكردن و وەرنەگرتنەوەی وەڵامێكی ئەرێنی لە لایەن باوكییەوە، لە رێگای گەڕانەوەی و جێهێشتنی دوكانی كافرۆشی باوكی بە چەند خولەكێك، دەڕفێنرێت. بە چەند مانگێكیش دوای رفاندنەكەی، باوكی خەجیج «كچی كافرۆش» پاش تۆماركردنی داواكەی لەلایەن بنكەی پۆلیسی جولەكەكان لە گەڕەكی تەعجیل ئاگادار دەكرێتەوە كە كچەكەی لە وڵاتی بەریتانیایە.
شێرزاد محەمەد، برازاكەی خەجیج دەڵێ : باوكی خەجیج كە دەكاتە باپیرەی من، هەم سەركردەیەكی سەربازی و هەم هەڤاڵ و دۆستی سمایل ئاغا (سمكۆی شكاك ) بووە، لە دوای بە ناهەق كوشتنی سمایل ئاغا لە لایەن رژێمی شاهەنشایی ئێران لە ساڵی1930 بە نائومێدی باروبنەی تێكدەنێ و ساڵی 1934 گوندی (گەنگەچین ) لە رۆژهەڵاتی كوردستان جێدێڵێت و خۆی و كچ و كوڕە جمكەكەی (خەجیج و محەمەد) لەگەڵ دوو كچی سمكۆی شكاك (سافیە و سورمێ ) لە هەولێر دەگیرسێنەوە.
كوڕە براكەی كچی كافرۆش دەڵێ : ئەو چی لە باوكی گوێ لێبووە ئەوە دەگێڕێتەوە : باپیرم لە ساڵی 1934 بە پەناهەندەیی كەوتە ئێراق و لە شاری هەولێر گیرسایەوە، ئەوكاتە خەجیجی پوورم و براكەی كە باوكی منە هەردووكیان تەمەنیان دوانزە ساڵ بوو، چونكە جمكبوون و لە ساڵی1922 لە دایكببوون، جگە لەم دووانەش باپیرم هیچ منداڵێكی دیكەی نەبووە ئەو برازایەی خەجیج دەڵێ، داپیرەم كە دەكاتە دایكی كچی كافرۆش بە بنەچە رووسی بووە، باپیرم لە دوای ژیانی هاوسەرێتییان ناوەكەی كردبووە ( مەنیج ) كە وەكو باوكم دەیگێڕایەوە ژنێكی باڵابەرزی پرچ زەردی چاوشینی سوروسپی و جوان بووە، بەڵام باپیرم ئەوی بەو نیازە لە گەنگەچین جێهێشتبوو كە لە هەولێر جێگیربێت و پاشان بگەڕێتەوە و ئەویش بهێنێتەوە لای خۆی، بەڵام دوای دوو مانگ لە هاتنیان بۆ هەولێر لە ساڵی1934 باپیرم بە نیازی هێنانی ئەویش بۆ هەولێر سەر لە گوندەكەی دەداتەوە، بەڵام داپیرەم نائومێدببوو گەڕابۆوە رووسیا شێرزاد دەگەڕێتەوە سەرباسی پوورەكەی و هۆكاری ناونانەكەی بە كچی كافرۆش زیاتر رووندەكاتەوە و دەڵێ : لەبەر ئەوەش بە كچی كافرۆش ناسرابوو، چونكە باپیرم كە هاتە هەولێر هیچ كارێكی نەدەزانی و كەسیشی نەدەناسی، بۆیە دوكانێكی لە نزیك سینەما حەمرا بە كرێ گرت و كای دەفرۆشت، لەپاڵ كافرۆشییەكەی قەسپی حەشرەیشی دانابوو، بۆیە ئەو خۆشناوانەی لە گوندەكانی سەرەوە ترێ و میوەیان دەهێنایە ناوشاری هەولێر هەموویان كایان بۆ وڵاغەكانیان لە جومعە كافرۆشی باپیرم دەكڕی. هەرئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە خەجیجی كچی بەو ناوە بناسرێتەوە
شێرزادی تەمەن پەنجا ساڵە كە تاقە یادگاری بنەماڵەی كچی كافرۆشە لە هەولێر، لەسەر قسەكانی بەردەوام دەبێ و لە باوكیەوە دەگێڕێتەوە و باسی ئەو رۆژە دەكات كە خەجیجی پووری دەڕفێنن «باپیرم خانووێكی لە حەساری ماڵی شێخ عەبدولكەریم لە نزیك گۆڕستانی شێخ ئۆمەر بەكرێ گرتبوو، بەیانییەك دوای نانخوادن، دوای ئەوەی باپیرم دەچێت بۆ دوكان، ئەوانیش هیچ خزم و كەسێكیان نەبوو لە هەولێر، وەكو زۆربەی رۆژەكانی دیكە پوورم بە باوكم دەڵێ «بابچینە دوكانی باوكم، دەچنە دوكانی باپیرم و ماوەیەك دادەنیشن و هەندێ قەسپ دەخۆن، پاشان پوورم دەڵێ، من دەچمەوە ماڵ و نانی نیوەڕۆ حازر دەكەم. باپیریشم دەڵێ تۆ بڕۆوە ماڵ و محەمەد با لە دوكان بێت من لەگەڵ خۆم دەیهێنمەوە شێرزاد دەڵێ «خەجیجە شكاكی پوورم لە ڕێگای گەڕانەوەی بۆ ماڵ، بەر لەوەی بگاتە تەكیەی شێخ عەبدولكەریم بە گوتەی ئەوانەی كە بینیبوویان سەیارەیەكی پڕ لە چەكداری ئینگلیز پێشی لێدەگرن و بە پاڵ دەیهاوێنە ناو ئۆتۆمبێلەكە و دەیڕفێنن، یەكێ لەو كەسانەش كە رووداوەكە بە چاوی خۆی دەبینێ باپیرم دەناسێ و یەكڕاست دێتە دوكان و بە باپیرم دەڵێ ئینگلیز كچەكەیان رفاندی. پاش گەڕان و سوڕانێكی زۆر، توركمانەكانی سەر قەڵات كە دەبینن جومعە كافرۆشی باپیرم بێكەسە لە هەولێر ئامۆژگاری دەكەن بچێتە بنكەی پۆلیسی جولەكەكان لە گەڕەكی تەعجیل و داوایەك لەسەر رفێنەرانی كچەكەی تۆماربكات، دوای سێ مانگ لە هات و چوون بنكە پۆلیسییەكەی تەعجیل باپیرم ئاگادار دەكەنەوە كە خەجیجی پوورم لە ئێراق نەماوە و بردوویانە بۆ بەریتانیا
خەجیجی كچی كافرۆش لە تەمەنی دوانزە ساڵی دەڕفێنرێت و لە ساڵی 1936 دوای دووساڵ لە ڕفاندنی وێنەكەی بە ناوی كچی كافرۆش بە هەموو كوردستان بڵاودەكرێتەوە.
شێرزاد محەمەد لە وەسفی خوو و خەسڵەتەكانی خەجیجە شكاكی پووری دا، دەڵێ «ئەوەی كە لە باوكم گوێ لێبووە، ئەو زۆری كەیف بە جلوبەرگی ژنانەی شكاكی هاتووە، بەردەوام فیستان و كراسی لەبەر كردووە و زۆربەی كراسەكانیشی سووربووە، چونكە زۆری حەز بە رەنگی سوور كردووە، قایشی زێڕیشی لەسەر كراس بەستاوە و باپیرم لەبەر خۆشەویستی زۆری بۆی كڕیوە. ئەو خواردنانەشی كەوا كچی كافرۆش حەزی پێكردووە، وەكو شێرزاد لە باوكیەوە دەگێڕێتەوە «كچی كافرۆش زۆری حەز لە دوو جۆرە خواردن بووە، كە یەكێكیان كفتەی حەجەمی و ئەوەی دیكەش (گردۆر) بووە كە جۆرە خواردنێكی شكاكانە و تێكەڵەیەكە لە برنج و ماست و گۆشت و هەمووی بەیەكەوە دەكوڵێنرێت
شێرزاد ئەوەشی گوت، كە بەرپرسەكەی ئینگلیز بەر لەڕفاندنی كچی كافرۆش چەند جارێك خوازبێنی لە باپیری كردووە و ئامادەیی خۆیشی دەربڕیوە كە هەرچەندەی ئەوان داوابكەن لە لیرەی رەشادی و ماڵی دنیا، ئەو بۆیان جێبەجێبكات، بەڵام هەموو جارێك جومعە كافرۆشی باوكی دەڵێ ئێمە پەناهەندەین لێرە و شەڕەفی خۆمان بۆ ماڵی دنیا نافرۆشین.
كە كچەكەشی دەڕفێنن، وەكو شێرزاد دەیگێڕێتەوە «باوكی لە داخی ئەوەی بەرپرسێكی گەورەی سمكۆ شكاك بووە و لە هەولێر پیشەی بوو بە كافرۆشی، هەروا لە غەریبی كچەكەشی شونبزردەبێت و دەڕفێنرێت، هەردوو چاوەكانی كوێر دەبێت.
بە گوتەی ئەو برازایەی كچی كافرۆش، لە دوای پێنج ساڵ بەسەر رفاندنی كچەكەی جومعەی باوكی كۆچی دوایی دەكات و لەسەر وەسیەتی خۆشی لەسەر مەیدان لە شەقڵاوە دەنێژرێت.
ئەو دووبارەی دەكاتەوە و دەڵێ : ئەو قسانەم هەمووی بە منداڵی لە باوكم گوێ لێبووە كە برا تاقانەی پوورم بووە، ئەو چۆنی بۆ گوتوومە منیش ئەوە بۆ ئێوە دەگێڕمەوە بۆ سەلماندنی هەموو ئەو چیرۆكانەی كە شێرزاد لە بارەی باپیرەی كە یەكێ لە سەركردەكان و هەڤاڵی سمكۆی شكاك بووە هەروەها پووری كە لەناو كورد بە كچی كافرۆش ناسراوە، ئەوەش دەكاتە بەڵگە كە بۆخۆیشی وێنەیەكی كچی كافرۆشی لابووە «وێنەكە رەش و سپی بوو، پوورم و باوكم و باپیرم بەیەكەوە گرتبوویان، باپیرم لە ناوەڕاستی هەردووكیان وەستابوو .
هەندێ دەڵێن كەركوكیەو هەندێكی دیكە دەڵێن نەخێر كۆییە. عەرەبەكانیش ناویان ناوە (بنت معیدی) و توركمانەكانیش پێی دەڵێن (سەمانج قزی) سەربوردەی سەمانج قزی دەگێڕنەوەو دەڵێن : ئەو كچە لە خێزانێكی بە رەسەن توركمانی هەولێرییەو نەوەكانیان تا ئەو ماوەیەش دەناسران و دەیانگوت ئەو كچی كافرۆشە ناوی رەسەنی (فاتیمە) بووە و لە خێزانێكی كەم دەرامەت و هەژار كە باوكی كاری كافرۆشی كردووە، لە داوێنی قەڵای هەولێردا گەورە بووە، بۆیە توركمانە هەولێرییەكان چەندین گۆرانییان بە سەردا گوتووە و دەڵێن : كاتێ كە هەولێر لە ژێر دەسەڵاتی ئینگلیز دابووە، رۆژێكیان كۆمەڵێ سەربازی ئینگلیزی بە رێكەوت بە كۆڵانی ماڵی سەمانج قز تێدەپەڕن لە كاتیكدا كچەكە خەریكی پاككردنەوەی بەر ماڵەكەیەتی، لەو كاتەدا ئەفسەرە ئینگلیزییەكە كچی كافرۆش دەبینێ و زۆر سەرسام دەبێت بە جوانیی ئەفسوناوی كچەكە، هەر ئەو دەمە ئەشقی كچەكە دەبێت و هەوڵی ئەوە دەدات خۆی لە كچەكە نزیك كاتەوە و ئەو خۆشەویستی و ئەشقەی خۆی پێ رابگەیەنێت، بەڵام هیچ سوودێك نابینێ و پێی دەڵێن دوا چارەت ئەوەیە كە بە شێوەیەكی شەرعی كچەكە لە باوكی بخوازیت كە لە ناو بازاڕدا دوكانێكی كا فرۆشی هەبوو، كاتێك ئەفسەرەكە چەند پیاوماقوڵێك دەنێرێتە خوازبێنیی كچەكە، باوكی كچی كافرۆش داخوازییەكە رەت دەكاتەوەو دەڵێت : لە داب و نەریتی ئێمەدا نیە كچی خۆمان بدەینە غەیرە قەوم و غەیرە دینی خۆمان . بەم وەڵامە ئەفسەرەكە دوچاری نا ئومێدییەكی زۆر دەبێت بۆ ئەوەی كچەكە ببێتە هاوسەری ..چەندین فشار دەخاتە سەر باوكی و چەندین جار هەڕەشەی لێ دەكات كە بە خوازبێنیی كچەكەی رازی بێت، بەڵام هیچ سوودێكی نابێت، بۆیە ناچاری ئەوە دەبێت كە رۆژێ لە رۆژان بە هەر فڕوفێڵێك بێت كچەكە بفڕێنێ بۆ بەریتانیا ..لەوێ چەندین ساڵ تەمەن بە یەكەوە بە سەر دەبەن . بەڵام هەمیشە دووریی كچی كافرۆش لە وڵاتەكەی و لە كەسوكاری ژیانی لی دەكاتە دۆزەخێك كە هەرگیز هەست بە ئارامی نەكات، لە هەمان كاتیشدا ئەفسەرە ئینگلیزەكەش بۆ ئەو دوورییە ئازار بچێژی . بۆیە رۆژێكیان ئەفسەرەكە نیگاركێشێك دەهێنێتە ماڵەوە بۆ ئەوەی وێنەیەكی كچی كافرۆش بكێشێ، كە نیگار كێش كچی كافرۆش دەبینێ زۆر سەرسام دەبێ بە جوانیەكەی و چ تواناو دەسەڵاتێكی هەیە بۆ بەرجەستە كردنی ئەو جوانیە لە تابلۆكەدا بە كاری دەهێنێ و نیگارێك دەكێشێ كە دەقاو دەق لە جوانیی كچی كافرۆش بچێت .
ئەوەبوو بۆ رەواندنەوەی پەرۆشی كەسوكاری بۆ كچەكەیان ئەفسەرەكە ئەو تابلۆیەی بۆ كەسوكارەكەی ناردەوە، ئیدی وێنەكە بە هۆی ئەو داهێنانەی تێیدا كرابوو، هەروەها بە هۆی سەربوردە تاڵەكەی بە ماوەیەكی خێرا لە هەموو شاردا بڵاو بۆوە، ئەوە جگە لەوەی كۆمپانیایێكی بەریتانی بە هەزاران ژمارەی لە تابلۆكە چاپ كردو لە هەموو جیهاندا بڵاوی كردەوە .
کچی کافرۆش /کیژی کافرۆش/ کێیە؟ كێ ڕفاندی؟
كیژەكەی كافرۆش”خەجیج” مۆنالیزای كورد، بەهۆی جوانییەكەی ئەفسەرێكی ئینگلیز لە هەولێر دەیڕفێنی و دەیبا بۆ بەریتانیا
(خەجیج جومعە مەولود شكاك) كە لەناو كوردان بە كیژەكەی كافرۆش ناسراوە، ساڵی 1934 لەو كاتەی كە تەمەنی لە كچێكی دوانزە ساڵیدا بەولاوە زیاتر نەبوو لە رێگای گەڕانەوەی بۆ ماڵەوە لە نزیك تەكیەی شێخ عەبدولكەریم لە شاری هەولێر، لە لایەن ئەفسەرێكی باڵای سوپای ئینگلیز كە ئەوكاتە ئێراق لە ژێر فەرمانڕەوایەتی ئەوان دادەبێت، لە دوای چەند جارێك خوازبێنیكردن و وەرنەگرتنەوەی وەڵامێكی ئەرێنی لە لایەن باوكییەوە، لە رێگای گەڕانەوەی و جێهێشتنی دوكانی كافرۆشی باوكی بە چەند خولەكێك، دەڕفێنرێت. بە چەند مانگێكیش دوای رفاندنەكەی، باوكی خەجیج “كچی كافرۆش” پاش تۆماركردنی داواكەی لەلایەن بنكەی پۆلیسی جولەكەكان لە گەڕەكی تەعجیل ئاگادار دەكرێتەوە كە كچەكەی لە وڵاتی بەریتانیایە.
شێرزاد محەمەد، برازاكەی خەجیج درێژە بە قسەكانی دەدا و دەڵێ “باوكی خەجیج كە دەكاتە باپیرەی من، هەم سەركردەیەكی سەربازی و هەم هەڤاڵ و دۆستی سمایل ئاغا “سمكۆی شكاك”بووە، لە دوای بە ناهەق كوشتنی سمایل ئاغا لە لایەن رژێمی شاهەنشایی ئێران لە ساڵی1930 بە نائومێدی باروبنەی تێكدەنێ و ساڵی 1934 گوندی “گەنگەچین” لە رۆژهەڵاتی كوردستان جێدێڵێت و خۆی و كچ و كوڕە جمكەكەی “خەجیج و محەمەد” لەگەڵ دوو كچی سمكۆی شكاك “سافیە و سورمێ” لە هەولێر دەگیرسێنەوە.
كوڕە براكەی كچی كافرۆش دەڵێ، ئەو چی لە باوكی گوێ لێبووە ئەوەش بۆ ئێمە دەگێڕێتەوە “باپیرم لە ساڵی 1934 بە پەناهەندەیی كەوتە ئێراق و لە شاری هەولێر گیرسایەوە، ئەو كاتە خەجیجی پوورم و براكەی كە باوكی منە هەردووكیان تەمەنیان دوانزە ساڵ بوو، چونكە جمكبوون و لە ساڵی1922 لە دایكببوون، جگە لەم دووانەش باپیرم هیچ منداڵێكی دیكەی نەبووە”.
ئەو برازایەی خەجیج دەڵێ، داپیرەم كە دەكاتە دایكی كچی كافرۆش بە بنەچە رووسی بووە، باپیرم لە دوای ژیانی هاوسەرێتیان ناوەكەی كردبووە “مەنیج” كە وەكو باوكم دەیگێڕایەوە ژنێكی باڵابەرزی پرچ زەردی چاوشینی سوروسپی و جوان بووە، بەڵام باپیرم ئەوی بەو نیازە لە گەنگەچین جێهێشتبوو كە لە هەولێر جێگیربێت و پاشان بگەڕێتەوە و ئەویش بهێنێتەوە لای خۆی، بەڵام دوای دوو مانگ لە هاتنیان بۆ هەولێر لە ساڵی1934 باپیرم بە نیازی هێنانی ئەویش بۆ هەولێر سەر لە گوندەكەی دەداتەوە، بەڵام داپیرەم نائومێدببوو گەڕابۆوە رووسیا”.
شێرزاد دەگەڕێتەوە سەرباسی پوورەكەی و هۆكاری ناونانەكەی بە كچی كافرۆش زیاتر رووندەكاتەوە و دەڵێ، لەبەر ئەوەش بە كچی كافرۆش ناسرابوو “باپیرم كە هاتە هەولێر هیچ كارێكی نەدەزانی و كەسیشی نەدەناسی، بۆیە دوكانێكی لە نزیك سینەما حەمرا بە كرێ گرتوو كای دەفرۆشت، لەپاڵ كافرۆشییەكەی قەسپی حەشرەیشی دانابوو، بۆیە ئەو خۆشناوانەی لە گوندەكانی سەرەوە ترێ و میوەیان دەهێنایە ناوشاری هەولێر هەموویان كایان بۆ وڵاغەكانیان لە جومعە كافرۆشی باپیرم دەكڕی”. هەرئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە خەجیجی كچی بەو ناوە بناسرێتەوە.
شێرزادی تەمەن پەنجا ساڵە كە تاقە یادگاری بنەماڵەی كچی كافرۆشە لە هەولێر، لەسەر قسەكانی بەردەوام دەبێ و لە باوكیەوە دەگێڕێتەوە و باسی ئەو رۆژە دەكات كە خەجیجی پووری دەڕفێنن “باپیرم خانووێكی لە حەساری ماڵی شێخ عەبدولكەریم لە نزیك گۆڕستانی شێخ ئۆمەر بەكرێ گرتبوو، بەیانییەك دوای نانخوادن، دوای ئەوەی باپیرم دەچێت بۆ دوكان، ئەوانیش هیچ خزم و كەسێكیان نەبوو لە هەولێر، وەكو زۆربەی رۆژەكانی دیكە پوورم بە باوكم دەڵێ “بابچینە دوكانی باوكم، دەچنە دوكانی باپیرم و ماوەیەك دادەنیشن و هەندێ قەسپ دەخۆن، پاشان پوورم دەڵێ، من دەچمەوە ماڵ و نانی نیوەڕۆ حازر دەكەم. باپیریشم دەڵێ تۆ بڕۆوە ماڵ و محەمەد با لە دوكان بێت من لەگەڵ خۆم دەیهێنمەوە”.
شێرزاد دەڵێ “خەجیجە شكاكی پوورم لە ڕێگای گەڕانەوەی بۆ ماڵ، بەر لەوەی بگاتە تەكیەی شێخ عەبدولكەریم بە گوتەی ئەوانەی كە بینیبویان سەیارەیەكی پڕ لە چەكداری ئینگلیز پێشی لێدەگرن و بە پاڵ دەیهاوێنە ناو ئۆتۆمبێلەكە و دەیڕفێنن، یەكێ لەو كەسانەش كە رووداوەكە بە چاوی خۆی دەبینێ باپیرم دەناسێ و یەكڕاست دێتە دوكان و بە باپیرم دەڵێ ئینگلیز كچەكەیان رفاندی. پاش گەڕان و سوڕانێكی زۆر، توركمانەكانی سەر قەڵات كە دەبینن جومعە كافرۆشی باپیرم بێكەسە لە هەولێر ئامۆژگاری دەكەن بچێتە بنكەی پۆلیسی جولەكەكان لە گەڕەكی تەعجیل و داوایەك لەسەر رفێنەرانی كچەكەی تۆماربكات، دوای سێ مانگ لە هات و چوون بنكە پۆلیسییەكەی تەعجیل باپیرم ئاگادار دەكەنەوە كە خەجیجی پوورم لە ئێراق نەماوە و بردوویانە بۆ بەریتانیا”.
خەجیجی كچی كافرۆش لە تەمەنی دوانزە ساڵی دەڕفێنرێت و لە ساڵی 1936 دوای دووساڵ لە ڕفاندنی وێنەكەی بە ناوی كچی كافرۆش بە هەموو كوردستان بڵاودەكرێتەوە.
شێرزاد محەمەد لە وەسفی خو و خەسڵەتەكانی خەجیجە شكاكی پووری دا، دەڵێ “ئەوەی كە لە باوكم گوێ لێبووە، ئەو زۆری كەیف بە جلوبەرگی ژنانەی شكاكی هاتووە، بەردەوام فیستان و كراسی لەبەر كردووە و زۆربەی كراسەكانیشی سووربووە، چونكە زۆری حەز بە رەنگی سوور كردووە، قایشی زێڕیشی لەسەر كراس بەستاوە و باپیرم لەبەر خۆشەویستی زۆری بۆی كڕیوە”. ئەو خواردنانەشی كەوا كچی كافرۆش حەزی پێكردووە، وەكو شێرزاد لە باوكیەوە دەگێڕێتەوە “كچی كافرۆش زۆری حەز لە دوو جۆرە خواردن بووە، كە یەكێكیان كفتەی حەجەمی و ئەوەی دیكەش “گردۆر” بووە كە جۆرە خواردنێكی شكاكانە و تێكەڵەیەكە لە برنج و ماست و گۆشت و هەمووی بەیەكەوە دەكوڵێنرێت”.
شێرزاد ئەوەشی گوت، كە بەرپرسەكەی ئینگلیز بەر لەڕفاندنی كچی كافرۆش چەند جارێك خوازبێنی لە باپیری كردووە و ئامادەیی خۆشی دەربڕیوە كە هەرچەندەی ئەوان داوابكەن لە لیرەی رەشادی و ماڵی دنیا، ئەو بۆیان جێبەجێبكات، بەڵام هەموو جارێك جومعە كافرۆشی باوكی دەڵێ ئێمە پەناهەندەین لێرە و شەڕەفی خۆمان بۆ ماڵی دنیا نافرۆشین.
كە كچەكەشی دەڕفێنن، وەكو شێرزاد دەیگێڕێتەوە “باوكی لە داخی ئەوەی بەرپرسێكی گەورەی سمكۆ شكاك بووە و لە هەولێر پیشەی بوو بە كافرۆشی، هەروا لە غەریبی كچەكەشی شونبزردەبێت و دەڕفێنرێت، هەردوو چاوەكانی كوێر دەبێت”.
بە گوتەی ئەو برازایەی كچی كافرۆش، لە دوای پێنج ساڵ بەسەر رفاندنی كچەكەی جومعەی باوكی كۆچی دوایی دەكات و لەسەر وەسیەتی خۆشی لەسەر مەیدان لە شەقڵاوە دەنێژرێت.
ئەو دووبارەی دەكاتەوە و دەڵێ “ئەو قسانەم هەمووی بە منداڵی لە باوكم گوێ لێبووە كە برا تاقانەی پوورم بووە، ئەو چۆنی بۆ گوتومە منیش ئەوە بۆ ئێوە دەگێڕمەوە”.
بۆ سەلماندنی هەموو ئەو چیرۆكانەی كە شێرزاد لە بارەی باپیرەی كە یەكێ لە سەركردەكان و هەڤاڵی سمكۆی شكاك بووە هەروەها پووری كە لەناو كورد بە كچی كافرۆش ناسراوە، ئەوەش دەكاتە بەڵگە كە بۆخۆشی وێنەیەكی كچی كافرۆشی لابووە “وێنەكە رەش و سپی بوو، پوورم و باوكم و باپیرم بەیەكەوە گرتبوویان، باپیرم لە ناوەڕاستی هەردووكیان وەستابوو و دەستی خستبووە سەرشانیان”.
وێنەكەش هەمان ئەو وێنەی كچی كافرۆش بووە كە
کیژەکەی کافرۆش/ جەماڵ موفتی
كـــچی كـــافــرۆش، فانتازیایەكی میـــلــلـــی
دوو نیگای هاوشێوە
هێشتا مشتومڕە گەرمە لەبارەی بن وبنەچەی (مۆنالیزا)كەی عیراقەوە یا (صمانچی قیزی) یا (كچی كافرۆش)یا(بنت المعیدی) لەڕاستیدا ئەو كچە كێیە؟
خەیاڵدانی میللیی توركومانی عیراق هێشتا گەلێك وێنەو حیكایەتی سەرنجڕاكێش و رووداوی سەیرسەیری پاراستووە كە بە تێپەڕینی رۆژگاران سنووری ماقووڵی تێپەڕاندووەو بەرەو جیهانی خەیاڵا و ئەفسانەی بردووە، لەئەنجامی دەماودەم گێڕانەوەی چیرۆكەكەوە گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە وتازە بۆتەوەو ئاسۆیەكی مرۆڤانەو رۆمانسی فراوانی پێبەخشراوە بەتایبەتی لەو چیرۆكە خۆڕسكە زارەكییانەدا كە رووداوی تراژیدی یان جومگەی كاریگەری تێكەوتووە، هێشتا دایك وپیرە پیاوەكانی كەركووك وهەولێر حیكایەتێكی رۆمانسیان ئەزبەرەو لەبیرە لەبارەی (صمانچی قیزی) ەوە كە ناوێكی توركییەو بەواتای كچی كافرۆش دێت.
ئەو وێنە جوانەو نیگای سەرسام و حەیرانی خاوەنەكەی كە نیگایەكە لەنێوان ئازارو خۆشیدایەو بووە بەهۆی ئەوەی وێنەی ئەو كچە لەعیراقدا ناوبانگێكی زۆر پەیدا بكات هەر وەكو ناوبانگ و نیگاكانی مۆنالیزا لەئەوروپادا كە نیگای هەردووكیان لەیەك دەچن، بەڵام لەجوانیدا (كچی كافرۆش) لە (جیكۆندا) ئیتاڵییەكە جوانترو پڕ شەوقترەو ئامادەییشی زیاترە.
حیكایەتە توركومانییەكە
ئیسماعیل قەلعالی لەتوێژینەوەیەكدا لەهەفتەنامەی(المصیر)دا ئەسڵی مۆنالیزاكەی عیراق (صمانچی قیزی) دەگەڕێنێتەوە بۆ خێزانێكی توركومانی لەهەولێر لەیەكێك لەگەڕەكەكانی ناو قەڵا ئەمەش بە پشتبەستن بەچەند گێڕانەوەیەكی باوەڕپێكراوی كەسانێك كە ئەو كچەو خێزانەكەشیان ناسیووەو پەیوەندی خزمایەتییان هەبووە لەگەڵیانداو هەر لەقەڵاش نیشتەجێ بوون، نووسەر بەمشێوەیە باسیدەكات: (ئەو كچە لە خێزانێكی توركومانی هەژار بووە باوكی كافرۆش بووەو لەقەڵا نیشتەجێبوون، رۆژێك لەڕۆژان كچە بەردەرگای ماڵیان گسك ئەدا كۆمەڵێك ئەفسەری ئینگلیز بەوێدا رەتدەبن، یەكێكیان بەجوانی كچە سەرسام دەبێت و لەجێی خۆی ئەچەقێت و لەجوانی وناسكی وسپێتی رووخساری ئەو كچە تووشی شۆك دەبێت، پاش چەند رۆژێك لەگەڵا چەند پیاوماقوڵا و دەستڕۆیشتووەیەكی ئەو شارەدا دێتە ماڵی كچەكەو خوازبێنی دەكات، بەڵام كاتێك دایكوباوكی كچەكە رازی نابن لەبەر جیاوازی ئایین و هەندێك هۆكاری تر ئەفسەرە ئینگلیزەكە رایدەگەیەنێت كە ئامادەیە بێتە سەر ئایینی ئیسلام بۆئەوەی بیخوازێت، ئیتر دوای چەند هەوڵێكی تری كە هەمووی شكست دێنێت، ئەفسەرەكە فشاری دەروونی ومادی وحكومیش بەكاردێنێت تا رازیان دەكات و بەپێی نەریتی ئەو قۆناغە كچە دەخوازێت ئەمەش مشتومڕێكی زۆری لێكەوتۆتەوە بۆ كۆمەڵگەیەك شتی وای بەخۆیەوە نەدیبوو، نەیدەتوانی لەو حاڵەتە تێبگات، دوای مانگێك لەهاوسەرییەكەیان شاری هەولێریان بەجێهێشتووە بەرەو لەندەن لەبەر تەواو بوونی ئەركی ئەفسەرە ئینگلیزەكە لەعیراق، دەڵێن ئیتر هەموو تەمەنیان هەر لەلەندەن ژیاون و ژیانێكی خۆشیان بەسەربردووە، بەناوبانگترین وێنەكێشی ئینگلیزی هێناوە بۆئەوەی وێنەیەكی كچەكە بكێشێت، وێنەكێشە ئینگلیزەكەش بەجوانی كچەكە سەرسام بووەو ئەو تابلۆ نایابەی بۆكێشاوە، ئەفسەرە ئینگلیزەكە وەكو وەفایەك بۆ كەسوكاری كچەكە وێنەكەی ناردۆتەوە بۆیان بۆئەوەی لەئازاری دووریان كەمبكاتەوە) كۆمپانیایەكی بەریتانی ئەو وێنەیەی چاپوبڵاوكردۆتەوە، ماڵانی قەڵای هەولێریش وەكو فزوڵا وشانازیكردنێك بەكچی گەڕەكەكەیانەوە ئەو وێنەیەیان هەڵواسیووەو زۆربەی ماڵەكانی رازاندوونەتەوە، دواتر بەهەموو شارەكانی تری عیراقدا بڵاوبۆتەوە لەگەڵیشدا حیكایەتی كۆچكردنەكەشی بۆ بەریتانیا، بەڵام بەچەندین گێڕانەوەی جیاوازو وردەكاری جیاجیاو وبەدەستكارییەوە، هەروەها بنوبنەچەی براوەتەوە سەر چەندین گەل وشوێنی جیاواز، هەندێك وایان لەقەڵەمداوە كە كچە عەرەبێكی خەڵكی سەماوەیە، هەندێكی تر وتویانە كە خەڵكی حیلە یا بەسرە یا عیمارە یا هەر شارێكی تری باشورەو ناویان ناوە (بنت المعیدی)، هەندێكی تر دەڵێن كوردەو بە (كچی كافرۆش) ناوی دەبەن ئەو ناوەش دەقاودەق تەرجەمەی زاراوە عەرەبی و توركییەكەیە (ابنە التبان) و (صمانچی قیزی) لێرەدا مەبەست لەكافرۆش پیشەی باوكی كچەكەیە كە كافرۆش بووە، مەبەست لەبنەماڵەی(صمانچی) توركومانی نییە كە لەكەركووك ناسراون.
جیاوازی حیكایەتەكانی ئەسڵا و نەسەبی ئەو كچە بۆ حاڵەتی عاتیفی خەڵكی عیراق دەگەڕێتەوە، كاتێك جوانی كچەكەیان تێكەڵا بەو چیرۆكە درامییەی (صمانچی قیزی) كردۆتەوە، نەجات كەوسەر-ی سەرنووسەری رۆژنامەی (تركمن ئەیلی كەركوولی) جەخت لەسەر توركمانی بوونی ئەو كچە دەكاتەوەو دڵنیایە كە ئەو حیكایەتە راستەقینەیە، چونكە هێشتا لەیادەوەری پیرەژن و پیرە پیاوەكانیاندا ماوەو زۆر بەوردی حیكایەتەكە دەگێڕنەوە هەرچەندە چەندین دەیەی بەسەردا رۆیشتووە.
كەركوولی پێیوایە هەندێك حیكایەتی تر هەیە كەهەستی عیراقییەكان بریندار دەكات وەكو ئەوەی ئەو كچە لەلایەن ئەفسەرێكی ئینگلیزەوە فڕێندرابێت دوایئەوەی باوكی كوشتووە یان ژن بووەو لەمێردەكەی فڕاندووە ئەم حیكایەتانە لە راستییەوە دوورن، بەڵام ئەوەی لەڕاستییەوە نزیكە ئەو كچە خەڵكی قەڵای هەولێر بووەو ئەو ئەفسەرە ئینگلیزە خواستویەتی وشووی پێكردووە بەدەلیلی ئەوەی گۆرانییەكی توركومانی هەیە كە لەلیستی گۆرانییە میللییەكانی گۆرانبێژی توركومانی لەهەولێر محەمەد ئەحمەد ئەربیلیدا هەیە لەبارەی (صمانچی قیزی)یەوەیە وئەو گۆرانییە لەئێستگەی رادیۆی عیراق لەشەستەكانی سەدەی رابردوودا تۆماركراوە كە سەرەتاكەی دەڵێت: (صمانچی قیزی..ئۆن دۆرت یاشنیدە) واتە ئەی كچی كافرۆشی چواردە ساڵا.
حیكایەتە كوردییەكە
رایەكی تریش هەیە كە خالید نەجار-ی نووسەر لەسەرسایتی(منتدیات عراق) نوسیوێتی (كچە سەرسوڕهێنەرەكەی كوردستان كە لەناو كورداندا بەكچی كافرۆش ناسراوە) بە هەمانشێوەی مۆنالیزاكەی ئەوروپا جێی بایەخ وگرنگیی پێدان بووە، ئەو كچە جوانە سەرنجڕاكێشە ماڵا نەبوو وێنەی ئەوی تێدا هەڵنەواسرابێت، بەڕادەیەك هەندێك كەس لەهەر ژوورێكی ماڵەكەیدا وێنەیەكی ئەو كچەی هەڵدەواسی، لەبەر جوانییەكەی بەنموونە دەهێنرایەوە، ئەگەر بیانویستایە وەسفی جوانی كچێك بكەن دەیانوت دەڵێی كچی كافرۆشە، كەواتە كچی كافرۆش كێیە وكێ ئەو وێنەیەی كێشاوە؟ پێشئەوەی وێنەكەی وەكو كارێكی هونەری حیسابی بۆ بكرێت وەكو حیكایەتێكی راستەقینە باسیان لێوە دەكرد وحیكایەتی ئەو شۆخە هەر بە حیكایەتەكانی هەزارو یەك شەوە دەچوو، ناویشی لەگۆرانییە میللیەكاندا هاتووە لەهەموو لایەكی كوردستاندا بۆنموونە حەسەن زیرەكی بولبوولی كوردستان ساڵی 1950 گۆرانی پیاهەڵداوە، محەمەد ئەجمەد ئەربیلی ساڵی 1970 دوو گۆرانی بۆ وتووە كەوەسفی جوانییەكەی دەكات.
هەروەها دەگێڕنەوە جوانی وناسكی كچی كافرۆش بووە بە ئیلهامبەخشی بەریتانییەكان و شیعریان پێدا هەڵداوە ئەو كاتەی ساڵی 1918 هێرشیان كردۆتە سەر كوردستان، هەندێك دەڵێن سەركردەكانیان عاشقی وێنەكەی بوون پێشئەوەی بیبینن بۆیە دوایی بەدیل گرتوویانەو سواری فڕۆكەیان كردووە تا لەگەڵا خۆیان بیبەن، بەڵام ئەو رازی نەبووە ببێتە ئەسیری دەستی ئەوان لەبەرئەوە خۆی لەفڕۆكەكە فڕێداوەتە خوارەوە چونكە مەرگی پێباشتر بووە وەك لەوەی لەگەڵا داگیركەراندا بێت، ئەم رووداوە تراژیدییە ئیتر راست بوو بێت یان نا بووە بەئیلهامبەخشی شاعیران و هەرچی حیكایەتەكەی بیستبێت سەرسام بووە بە ئازایەتی وبوێری ئەو كچە، وێنەكێشەكانیش بەتایبەتی كلاسیكەكان چەندیجار وێنەی ئەم كچەیان كێشاوەو بووە بەمۆنالیزای كوردستان وبەهەمان شێوە وێنەكێشە بەریتانی وئەڵەمانەكانیش پێی سەرسام بوون و وێنەیان كێشاوەو وێنەكەی لەمۆزەخانەكانی رۆژهەڵات و ئەوروپا وتەنانەت ئەمەریكاشدا هەیەو بووە بە توحفەیەكی مرۆڤانەی بەرز.
ئێستا نازانم كام حیكایەتیان راستە و لە راستییەوە نزیكە؟!!
سەرچاوە: جواد الرمیپی/ المدی/ ذاكرە عراقیة
ئامادەكردنی: شیرین. ك
No comments:
Post a Comment